Hoe voorkom of beperk je dat een wolf schapen of ander vee aanvalt? Op deze pagina informeren en adviseren wij over preventieve maatregelen om wolvenschade te voorkomen of te beperken.
In de speciale Faunaschade Preventiekit WolvenDeze link opent in een nieuw tabblad vindt u verschillende preventieve maatregelen:
Is er al schade veroorzaakt door een wolf? Bekijk dan hier de flyer voor dierhouders met de meest gestelde vragen en antwoorden.
De afzonderlijke provincies kunnen zelf bepalen om subsidieregelingen voor preventieve maatregelen zoals wolfwerende rasters beschikbaar te stellen. Omdat BIJ12 voor de samenwerkende provincies werkt, kunt u hiervoor niet bij BIJ12 terecht. Via onderstaande knop leest u hoe dit in uw provincie is geregeld. Daarnaast zijn in de provincies Gelderland, Drenthe, Fryslân, Overijssel en Utrecht zijn wolvenconsulenten actief die u vrijblijvend kunnen adviseren over preventieve maatregelen.
Lees meer over subsidieregelingen in uw provincieEr zijn diverse (vrijwillige) organisaties die dierhouders hulp aanbieden bij preventieve maatregelen. Neem voor meer informatie contact op met:
Hoe eerder en hoe meer dierhouders maatregelen nemen om de wolf buiten te houden, hoe beter. Afrasteringen dragen bij aan het verkleinen van wolvenschade bij vee. De Wolvencommissie van de provincie GelderlandDeze link opent in een nieuw tabblad maakte onderstaande video’s, waarin belangrijke aspecten van de bescherming tegen wolven aan bod komen.
Er zijn vijf soorten afrasteringen die u kunt gebruiken om de wolf tegen te houden. Aan welke voorwaarden moeten die voldoen? Hoe begint u eraan? Deze video zet de richtlijnen en tips nog eens op een rijtje.
Bron: Grebbeveld Schapen & zo
Disclaimer: BIJ12 is geen eigenaar van deze video en niet betrokken geweest bij de productie van de video. BIJ12 is daarom niet verantwoordelijk voor de inhoud van de video.
De nieuwe rasters zijn arbeidsintensiever om neer te zetten en ze zijn zwaarder. De schaapsherders in onderstaande video vertellen hoe zij proberen mee te denken over oplossingen.
Bron: Grebbeveld Schapen & zo
Disclaimer: BIJ12 is geen eigenaar van deze video en niet betrokken geweest bij de productie van de video. BIJ12 is daarom niet verantwoordelijk voor de inhoud van de video.
Onderstaande video laat een proefproject naar een autowinder draadoprolsysteem zien. Het toont aan dat dit interessant is voor grote oppervlakten vanaf 5 hectare. Het ideale materiaal is er nog niet, maar de leveranciers zijn volop bezig met doorontwikkelingen en er is binnen de wolvenregeling subsidie beschikbaar.
Bron: Grebbeveld Schapen & zo
Disclaimer: BIJ12 is geen eigenaar van deze video en niet betrokken geweest bij de productie van de video. BIJ12 is daarom niet verantwoordelijk voor de inhoud van de video.
Piet Filmer vertelt in onderstaande video hoe hij zijn “snackbar gesloten houdt voor de wolf”. Hij voelde hoe de wolf dichterbij kwam en vond bij de proefopstelling in Epe-Heerde duidelijkheid over hoe hij het zelf wilde aanpakken.
Bron: Grebbeveld Schapen & zo
Disclaimer: BIJ12 is geen eigenaar van deze video en niet betrokken geweest bij de productie van de video. BIJ12 is daarom niet verantwoordelijk voor de inhoud van de video.
Onderstaande video van Wolf Fencing Team België is onderdeel van de videoreek ‘Hoe maak ik mijn omheining wolfwerend?’. In de video wordt een type omheining, bestaande uit zes afzonderlijke schrikdraden, toegelicht. Dit type omheining wordt in de video stap voor stap opgebouwd.
Bron: Wolf Fencing Team België
Disclaimer: BIJ12 is geen eigenaar van deze video en niet betrokken geweest bij de productie van de video. BIJ12 is daarom niet verantwoordelijk voor de inhoud van de video.
In onderstaande instructievideo wordt uitgelegd wat de principes van een wolfwerende omheining zijn en komen de meest voorkomende types omheiningen aan bod.
Bron: Wolf Fencing Team België
Disclaimer: BIJ12 is geen eigenaar van deze video en niet betrokken geweest bij de productie van de video. BIJ12 is daarom niet verantwoordelijk voor de inhoud van de video.
Wat kun je als dierhoud doen? En waarom zou je investeren in wolfwerende maatregelen? Boerderij Media, Nederlands weekblad voor de landbouw, sprak met Johan Wesselink, wolvenconsulent in Gelderland.
Bron: Boerderij Media
Disclaimer: BIJ12 is geen eigenaar van deze video en niet betrokken geweest bij de productie van de video. BIJ12 is daarom niet verantwoordelijk voor de inhoud van de video.
In verschillende natuurgebieden leven wolven al jarenlang samen met goed beschermde gescheperde schaapskuddes. Denk aan gebieden op de Veluwe, maar inmiddels ook al lange tijd in gebieden in Limburg, Noord-Brabant en in Drenthe. Deze schaapskuddes worden in een begrazingsgebied binnen een wolfwerendraster geplaatst zoals hieronder te zien is. In sommige gevallen worden er ook kuddebeschermingshonden gebruikt. Dat wolfwerende rasters werken bewijst onder meer onderstaande video:
Tekst in beeld: Effectieve afrasteringsmaatregelen weren Veluwse wolf – Veluwe, april 2020
Logo’s: BIJ12, Gebiedscommissie Preventie Wolvenschade Gelderland, Zoogdiervereniging
Op de video is te zien hoe de wolf binnen het bereik van de wildcamera komt. De schapen tonen interesse in de wolf. Zodra de wolf het hek nadert, schrikken de schapen. De wolf zoekt openingen in het elektrisch raster, maar vindt deze niet. De schapen lijken vooral geïnteresseerd in de wolf. De wolf nadert het raster en deinst terug voor de stroom. De wolf blijft het proberen, maar krijgt weer stroom. Je ziet de wolf haast denken: hoe dan? De wolf kan niet bij de schapen komen en haakt af. De wolf inspecteert de wildcamera nog even. En snuffelt wat rond in de omgeving. Daarna gaat de wolf weg. Betrokken partners bij de preventie van wolvenschade op de veluwe: BIJ12, Gebiedscommissie Preventie Wolvenschade Gelderland, Zoogdiervereniging
Het is mogelijk om je schapen te beschermen tegen een wolf. Het helpt als je daarbij je afrastering bekijkt door de ogen van een wolf. Op deze manier zie je beter wat de zwakke plekken zijn. Zo zal een wolf meestal proberen om onder de afrastering door te kruipen. Je moet dus bij je controle extra aandacht hebben voor de onderste draad: is de afstand nergens meer dan 25 cm? Is de draad vrij van begroeiing, zodat er geen spanningsverlies ontstaat? Een ander belangrijk punt is dat een wolf na één flinke stroomstoot niet snel opnieuw zal proberen om aan te vallen. De keerzijde daarvan: als hij wél een toegang vindt tot makkelijk te grijpen prooien – zoals schapen in tegenstelling tot wild – dan zal hij blijven proberen. Het is dus beter om het in één keer goed te doen!
Een andere preventieve maatregel om wolven bij schapen of geiten weg te houden is de inzet van kuddebewakingshonden. Er zijn hondenrassen die hier speciaal voor gefokt zijn. Er zijn momenteel tussen de 30 en 40 van dit soort honden aan het werk bij professionele schapen- en veehouders, verspreidt over verschillende (natuur)terreinen in verschillende provincies. Ook zijn er nog een onbekend aantal honden actief bij hobbyhouders. Voor meer informatie over de inzet van kuddebewakingshonden kan contact opgenomen worden met Canine EfficiencyDeze link opent in een nieuw tabblad. BIJ12 liet een tweejarige pilot uitvoeren met als doel om praktijkervaring op te doen met kuddebewakingshonden in Nederland: Pilot Kuddewaakhonden in de Nederlandse Schapenhouderij (2019)Deze link opent in een nieuw tabblad.
Een kudde dieren die elkaar kennen beschermt elkaar. Een wolf is een opportunist en een verwonding is voor hem een groot risico, dus dat vermijdt hij als het even kan. Bij meerdere paarden zal hij dus niet snel geneigd zijn om een kans te wagen. Doet hij dat wel, dan maakt hij weinig kans tegen een grote, gezonde paarden.
Er is wel een risico dat paarden in paniek raken en daarbij door de omheining gaan of op een andere manier gewond raken. Het is ook afhankelijk van de andere mogelijke prooidieren in het gebied. De wolf kiest altijd voor de makkelijkste prooi. In de video verjagen paarden een wolf uit de wei in de provincie Limburg.
ARK Rewilding Nederland, Van Bommel Faunawerk en Canine Efficiency zijn de afgelopen drie jaar samen met dierhouders, overheden en burgers in Brabant en Limburg aan de slag gegaan met het opzetten van demonstratieprojecten. Om ervaringen van dierenhouders te combineren met kennis van wolvengedrag met een gemeenschappelijk belang: niemand heeft baat bij wolven die gemakkelijk bij vee kunnen komen. De praktijk van dierenhouders is divers; geen twee bedrijven zijn hetzelfde. Toch zijn de ‘best practices’ die voortkomen uit de samenwerkingen met dierenhouders bijna overal toepasbaar. De praktische ervaringen en adviezen zijn gebundeld in een gratis boekje.
Lees meer over het beschermen van dieren tegen wolven (ARK Rewilding) Link opent in nieuw tabblad Download het praktijkboekje met preventieve maatregelen (ARK Rewilding) Link opent in nieuw tabblad
Het is mogelijk om je schapenweide afdoende te beschermen tegen een wolf. Het helpt als je daarbij je afrastering bekijkt door de ogen van de wolf. Op deze manier zie je beter wat de zwakke plekken zijn. De Wolvencommissie Gelderland maakte daarom onderstaande factsheet.
Zo zal een wolf meestal proberen om onder de afrastering door te kruipen. Je moet dus bij je controle extra aandacht hebben voor de onderste draad: is de afstand nergens meer dan 25 cm? Is de draad vrij van begroeiing, zodat er geen spanningsverlies ontstaat?
Een ander belangrijk punt is dat de wolf na één flinke stroomstoot niet snel opnieuw zal proberen om aan te vallen. De keerzijde daarvan: als hij wél een toegang vindt tot makkelijk te grijpen prooien – zoals schapen in tegenstelling tot wild – dan zal hij blijven proberen. Het is dus beter om het in één keer goed te doen!
De taxateur heeft de opdracht van BIJ12 om de afrastering te beoordelen, in het geval van een raster volgens adviesnorm wordt het volledige raster worden gecontroleerd. De resultaten hiervan worden opgenomen in het bezoekrapport van het schadedossier. De taxateur gebruikt hiervoor onderstaande checklist:
Het effect van rasters op andere wilde dieren is per type raster te lezen in de Faunaschade PreventiekitDeze link opent in een nieuw tabblad (hoofdstuk 3.1.1 (gaasraster met stroom), 3.1.2 (afrastering met stroom (vast), 3.1.3. (afrastering met stroom (verplaatsbaar)). Afhankelijk van het type afrastering kan een raster volgens adviesnorm een weide minder toegankelijk maken voor andere wilde dieren. Op voorhand vormen flexnetten een groter risico voor overige fauna dan een vaste afrastering met draden omdat een dier in een net verstrikt zou kunnen raken.
Wanneer bij een afrastering (anders dan gaas) met stroomdraden de onderste draad op 20 cm blijft, kunnen kleine wilde dieren hier onderdoor, maar bijvoorbeeld een wild zwijn of hond niet. Herten en reeën zijn in staat over een raster heen te springen. Reeën zijn ook in staat tussen de stroomdraden door te springen. Als alle vier de poten van de grond zijn, krijgen hertachtige(n) geen stroomtik.
Het Duitse informatiecentrum voor natuurbehoud NABU onderzocht in Nedersaksen de aanwezigheid van wilde dieren binnen weilanden met een vaste afrastering met stroomdraden. Hieruit blijkt onder meer dat kleine zoogdieren, edelherten en reeën bijna net zo vaak worden waargenomen in weilanden met een raster als in weilanden zonder raster. In dit overzichtDeze link opent in een nieuw tabblad (.pdf) staan de belangrijkste bevindingen die met verschillende video’sDeze link opent in een nieuw tabblad zijn onderbouwd.
Afhankelijk van het type raster (bijvoorbeeld een gaasraster met stroom) is een oplossing voor dassen en andere kleine zoogdieren het leggen van een buis in de dassenwissel die groot genoeg is voor de das, haas, konijn, egel en marterachtigen, maar te klein voor de wolf.
Rasters rond natuurgebieden om edelherten en wilde zwijnen te keren zijn niet bedoeld om wolven tegen te houden. Voor dassentunnels in wolfwerende rasters op percelen met vee is een aanvullend adviesDeze link opent in een nieuw tabblad uitgebracht om een dassentunnel wolfwerend te maken. Op basis van de nieuwe bevindingen wordt nu een buis met een maximale doorsnede van 25 centimeter en één of twee bochten van 45 graden aangeraden. Die is groot genoeg voor de das en andere kleine zoogdieren (haas, konijn, egel, marterachtigen), maar te klein voor de wolf. Door de bocht(en) heeft de wolf hier fysiek veel moeite mee.
Primair is de dierhouder zelf verantwoordelijk voor het voorkomen van wolvenaanvallen op zijn of haar dieren. In diverse provincies zijn commissies opgericht om met direct belanghebbenden te onderzoeken welke maatregelen nodig zijn en hoe de provincie hierbij kan ondersteunen. Ook zijn verschillende provincies een subsidieregeling gestart voor de aanschaf van rasters volgens adviesnorm. Het is de bevoegdheid van de provincies om subsidie te verlenen, de hoogte van het subsidiebedrag vast te stellen en de voorwaarden die zijn verbonden aan de subsidie te bepalen. Hoe dit in de provincies is geregeld lees je op de pagina ‘beleid en organisatie‘.
Een aantal jaar geleden is het natuurbeleid waaronder het faunabeleid gedecentraliseerd, dus provincies zijn verantwoordelijk voor het faunabeleid. De 12 provincies – vertegenwoordigd in het Interprovinciaal Overleg (IPO) – hebben in 2019 samen het Interprovinciaal wolvenplanDeze link opent in een nieuw tabblad vastgesteld. Daarnaast wordt er ook samengewerkt tussen provincies als een aangewezen wolvengebied grensoverschrijdend is. Lees ook:
In acute situaties kunnen provincies met onmiddellijke ingang een tijdelijke calamiteitenregeling of urgentieregeling in werking stellen. Veehouders kunnen dan direct gesubsidieerde wolfwerende maatregelen treffen, ook al is dit niet in een vastgesteld wolvenleefgebied. Dit zal vooral aan de orde zijn in gebieden waar een wolf doorheen trekt op zoek naar een nieuw territorium en schade aanricht.
De calamiteitenregeling treedt in werking wanneer binnen een week, in dezelfde of aangrenzende gemeenten, twee of meer aanvallen hebben plaatsgevonden. Veehouders binnen die gemeente(n) kunnen tijdelijk (2 tot 4 weken) voor een subsidie in aanmerking komen om preventieve maatregelen te treffen.
Het instellen van een calamiteitenregeling gebeurt door de provincie. Een calamiteitenregeling is bedoeld om dierhouders te ondersteunen bij aanvallen door wolven die niet of moeilijk te voorspellen zijn. De provincies hanteren binnen deze gebieden dezelfde technische normering en eenheidsprijzen.
Bevoegdheid provincie:De kans dat wolven paarden aanvallen is erg klein. Een van de redenen is dat paarden als extreem defensief worden beschouwd, vooral merries als verdedigers van hun veulens. Veulens, pony’s, zieke of zwakke dieren kunnen wel gevaar lopen.
Er is wel een risico dat paarden in paniek raken en daarbij door de omheining gaan of op een andere manier gewond raken. Het is ook afhankelijk van de andere mogelijke prooidieren in het gebied. De wolf kiest altijd voor de makkelijkste prooi.
We zullen als maatschappij weer gaan ontdekken hoe we onze landbouwhuisdieren veilig kunnen houden. ‘s Nachts ophokken, rasters en eventueel kuddebeschermingshonden zijn daarbij belangrijke opties, maar ook natuurlijke kuddesamenstelling van grootvee vergroot de weerbaarheid van koeien en paarden tegen wolven.
In opdracht van BIJ12 deed Van Bommel Faunawerk onderzoek naar wolvenaanvallen op runderen en paarden. Lees meer op de pagina Onderzoek.
Bekijk ook onderstaande video waar paarden een wolf uit de wei verjagen in de provincie Limburg (Wolvenmeldpunt, 2022).
Op de video is te zien hoe een wolf wegrent. De wolf rent op een weiland en wordt achterna gezeten door drie paarden. De kudde paarden verdrijft de wolf uit het weiland. De wolf vlucht het maisveld in.
Kuddebewakingshonden zijn een veelgebruikte maatregel om aanvallen van grote predatoren tegen te gaan, waaronder de wolf. Meer hierover lees je in de Faunaschade PreventiekitDeze link opent in een nieuw tabblad.
Er zijn hondenrassen die speciaal gefokt zijn als kuddebeschermingshond. Let wel heel goed op dat je ook echt een ras neemt die ook dit werk goed uit kan voeren en bij de bedrijfsvoering past. Deze honden zijn gefokt om zelfstandig en eigenwijs te zijn. Er is een bedrijf dat hierbij kan helpen: Canine Efficiency.
Een kudde – dieren die elkaar kennen – beschermt elkaar. Een wolf is een opportunist en een verwonding is voor hem een groot risico, dus dat vermijdt hij als het even kan. Bij meerdere paarden zal een wolf dus niet snel geneigd zijn om een kans te wagen. Doet hij dat wel, dan maakt hij weinig kans tegen een kudde gezonde paarden. Veulens, pony’s, zieke of zwakke dieren kunnen wel gevaar lopen.
In opdracht van BIJ12 deed Van Bommel Faunawerk onderzoek naar wolvenaanvallen op runderen en paarden. Lees meer op de pagina Onderzoek.
Bekijk ook onderstaande video waar paarden een wolf uit de wei verjagen in de provincie Limburg (Wolvenmeldpunt, 2022):
Op de video is te zien hoe een wolf wegrent. De wolf rent op een weiland en wordt achterna gezeten door drie paarden. De kudde paarden verdrijft de wolf uit het weiland. De wolf vlucht het maisveld in.
Ezels kunnen andere landbouwhuisdieren beschermen tegen wolvenaanvallen. Ezels reageren agressief op gevaar en maken daarbij veel geluid. Dat kan wolven afschrikken. Maar de inzet van ezels tegen wolvenschade is niet bewezen effectief. Daarom wordt dit niet geadviseerd in de FaunaschadePreventiekit Wolven.
Zie voor meer informatie over de inzet van ezels als preventieve maatregel de literatuurstudie Wolvenpredatie op rund en paard (pagina 31-32). Dit onderzoek is in 2024 uitgevoerd door Van Bommel Faunawerk in opdracht van BIJ12.
