Veelgestelde vragen over stikstof en Natura 2000

Het is niet meer mogelijk om uw gegevens aan te leveren ter legalisering van uw PAS-melding. Dit kon tot 30 november 2022, zoals aangegeven in de brieven die u hierover hebt ontvangen. Levert u na deze datum uw gegevens aan, dan komt u niet in aanmerking voor legalisatie op basis van het legalisatieprogramma. Meer informatie over het omzetten van een PAS-melding naar een vergunning is te vinden op deze paginaDeze link opent in een nieuw tabblad en op onslevendlandschap.nlDeze link opent in een nieuw tabblad.

Heeft u al gegevens aangeleverd bij RVO en wilt u deze wijzigen of aanvullen? Dan kunt u deze indienen bij het bevoegd gezag (veelal de provincie). Neem voor meer informatie contact op met het bevoegd gezag.

Heeft u voor 30 november 2022 uw gegevens ter legalisering van uw PAS-melding aangeleverd bij RVO en wilt u deze wijzigen of aanvullen? Dan kunt u deze indienen bij het bevoegd gezag (veelal de provincie). Neem voor meer informatie contact op met het bevoegd gezag.

Dit is niet meer mogelijk. U kon de tegemoetkoming tot en met

30 november 2022

aanvragen op de website van RVO.

In de wet Stikstofreductie en Natuurverbetering is vastgelegd dat de benodigde maatregelen voor de legalisering uiterlijk januari 2025 uitgevoerd moeten worden. Van de eerste PAS-meldingen staat al vast dat ze via intern salderen legaal zijn; deze ondernemers zijn geïnformeerd door hun provincie.

Meldingen die omgezet moeten worden in een vergunning waarbij wél stikstofruimte nodig is, komen aan bod als de benodigde stikstofruimte vrijkomt uit het legalisatieprogrammaDeze link opent in een nieuw tabblad. In dit programma worden maatregelen getroffen waardoor stikstofruimte vrijkomt. Het vrijkomen van de benodigde stikstofruimte voor de PAS-meldingen gaat enige tijd duren, want niet alle stikstofruimte komt in één keer vrij. Vergunningen zullen daarom in groepjes worden verleend. We weten vooraf niet of een vergunning aan het begin of aan het einde van het traject zit, want dit is afhankelijk van waar de stikstofruimte vrijkomt en wat de karakteristieken zijn van de melding (zoals locatie en omvang). Eind 2022 zijn de eerste PAS-meldingen vergund vanuit het legalisatieprogramma.

Het Rijk blijft zich volop inzetten om de meldingen zo snel mogelijk legaal te maken. Dit doet zij samen met de provincies en betrokken sectoren. Zo werkt het Rijk samen met provincies aan een mogelijke versnelling van het legaliseren van PAS-meldingen. Hiervoor is €250 miljoen beschikbaar gesteld om waar mogelijk maatwerkoplossingen te bieden. Ook de eerste inzetbare ruimte uit de aanpak piekbelastersDeze link opent in een nieuw tabblad wordt gebruikt om meldingen te legaliseren.

Voor het verlenen van vergunningen is stikstofruimte nodig. De stikstofruimte voor het verlenen van vergunningen aan PAS-meldingen moet komen uit bronmaatregelen waarvan de vrijgekomen ruimte wordt toegevoegd aan het Stikstofregistratiesysteem (SSRS). De bronmaatregelen die zorgen voor stikstofruimte voor PAS-meldingen zijn: Landelijke beëindigingsregeling veehouderijlocatiesDeze link opent in een nieuw tabblad, de Regeling Provinciale Aankoop VeehouderijenDeze link opent in een nieuw tabblad (voorheen MGO) en de Subsidieregeling sanering varkenshouderijenDeze link opent in een nieuw tabblad.

Daarnaast werken provincies en het Rijk aan voorstellen om PAS-meldingen versneld te legaliseren. Zo heeft het kabinet €250 miljoen beschikbaar gesteld aan de provincies om waar mogelijk maatwerkoplossingenDeze link opent in een nieuw tabblad te bieden. Ook de eerste inzetbare ruimte uit de aanpak piekbelastersDeze link opent in een nieuw tabblad zal worden gebruikt om meldingen te legaliseren.

Het Rijk en de provincies hebben via het legalisatieprogramma de wettelijke opdracht om samen zorg te dragen voor het legaliseren van de meldingen en dat er extra bronmaatregelen genomen worden als er in een gebied onvoldoende stikstofruimte vrijkomt om de PAS-meldingen te legaliseren.

Tegen een vergunning staat in principe (afhankelijk van de geldende procedure) beroep open, met indieningstermijnen van zes weken. Na het ongebruikt verstrijken van die termijn, of als de beroepsprocedure is afgerond en het besluit is in stand gebleven, heeft een vergunning “formele rechtskracht”. Dat betekent dat de vergunning definitief is en gebruikt kan worden. Dat is ook de reden dat de uitspraak van de Afdeling bestuursrechtspraak over het PAS geen gevolgen had voor natuurvergunningen die al definitief waren geworden, maar wel voor vergunningen waartegen nog een beroepsprocedure liep.

Een positieve afwijzing is ook een besluit, namelijk het besluit tot afwijzing van een vergunningaanvraag. Tegen een positieve afwijzing staat daarom ook (bezwaar en) beroep open. Ook dit besluit krijgt dus formele rechtskracht als de beroepstermijn ongebruikt is verstreken of als de beroepsprocedure is afgerond en het besluit in stand is gebleven. Daarbij is van belang dat de activiteit wordt uitgevoerd zoals is aangevraagd.

Een verschil in relatie tot een vergunning is, dat in het geval u een positieve afwijzing ontvangt voor intern salderen, u de betreffende activiteiten zo snel als mogelijk uitvoert. Het besluit wordt namelijk genomen op basis van de op dat moment getoetste gegevens. Wacht u met de uitvoering en vindt ondertussen een actualisatie van gegevens plaats waarop uw ruimte om intern te salderen is gebaseerd (bijvoorbeeld er komen nieuwe RAV-codes of er is een nieuwe versie van AERIUS beschikbaar), dan dient opnieuw beoordeeld te worden of uw situatie vergunning vrij is. De beoordeling of een activiteit vergunning vrij is, dient altijd gebaseerd te zijn op de meest recente wetenschappelijke kennis.

Als na verificatie van de gegevens door het bevoegd gezag blijkt dat er sprake is van intern salderen, waardoor geen stikstofruimte nodig is, dan krijgen betreffende melders de bevestiging dat zij niet-vergunningplichtig zijn. Daarom kan geen vergunning afgegeven worden. De initiatiefnemer kan in dit geval wel een vergunningaanvraag indienen om daarmee van het bevoegd gezag een (positieve) afwijzing op de vergunningaanvraag te krijgen. Zie vraag 7 voor meer informatie over de juridische houdbaarheid van een positieve afwijzing en vergunning.

Op 29 mei 2019 oordeelde de Raad van State dat het PASDeze link opent in een nieuw tabblad in strijd was met de Europese Habitatrichtlijn. Sinds de uitspraak moeten alle projecten die stikstofneerslag veroorzaken verplicht een vergunning aanvragen. Deze verplichting is vastgelegd in de Wet natuurbescherming. Hierdoor is het voor projecten waarvoor onder het PAS geen vergunning nodig was, toch een vergunning nodig. Voor sommige van deze projecten was al een PAS-melding gedaan. Het Rijk en de provincies voelen zich samen verantwoordelijk voor het oplossen van deze situatie.

Daarom is er een legalisatieprogramma ontworpen waarin staat aangegeven hoe PAS-meldingen worden gelegaliseerd en wat daarvoor nodig is. De wettelijke basis hiervoor ligt in de Omgevingswet. Op 28 februari 2022 is het legalisatieprogramma in werking getreden. Vanaf dan zijn de 3 jaar ingegaan waarbinnen de stikstofruimte ter legalisatie van de PAS-meldingen gerealiseerd dient te worden. Meer informatie over het legalisatieprogramma PAS-meldingen vindt u hierDeze link opent in een nieuw tabblad.

Het Ministerie van LNV werkt aan een besluit over het legaliseren van meldingsvrije activiteiten. Meldingsvrije activiteiten vallen onder het legalisatieprogramma. Zodra er een besluit is genomen over het legaliseren van meldingsvrije activiteiten, wordt dit bekend gemaakt op de website onslevendlandschap.nlDeze link opent in een nieuw tabblad.

In het algemeen kunnen schadevergoedingen alleen worden uitgekeerd aan ondernemers die kunnen aantonen dat ze juridisch vast te stellen schade ondervinden. Dat kan bijvoorbeeld het geval zijn wanneer er gehandhaafd moet worden. Lees meer over het schadeloket op onslevendlandschap.nlDeze link opent in een nieuw tabblad.

Nee, een dwangsom kan juridisch gezien niet worden vergoed met een schadevergoeding omdat de handhaving op zichzelf niet onrechtmatig is.

Ondernemers met een PAS-melding waar nu actief gehandhaafd wordt en die aantoonbaar schade ondervinden, kunnen een schadevergoeding aanvragen via: schadeclaims.pasmeldingen@minlnv.nl. Het Rijk is bezig met het instellen van een onafhankelijke commissie die de aanvragen voor een schadevergoeding beoordeelt.

Dat is afhankelijk van de individuele situatie. De ondernemer zal een claim moeten indienen en deze onderbouwen. Hierbij moet worden aangetoond welke schade de ondernemer heeft als gevolg van de PAS-wetgeving.

Ondernemers die een schadevergoeding willen aanvragen, kunnen dat doen door een mail te sturen naar: schadeclaims.pasmeldingen@minlnv.nl. Daar kunnen de ondernemers die een brief hebben ontvangen ook terecht met hun vragen.

Naar aanleiding van een WOO-verzoek is op 9 februari 2022 een lijst gepubliceerd met adresgegevens van alle bedrijven waarvan een zogenaamde PAS-melding is gedaan in de periode juli 2015 tot 13 januari 2019. Op deze lijst wordt het adres en de AERIUS-berekening meegenomen. De naam van het bedrijf wordt niet vrijgegeven. U vindt de lijst hierDeze link opent in een nieuw tabblad.

Iedereen mag in principe een aanvraag indienen, zolang deze voldoet aan de omschrijving in de wijziging van de Regeling natuurbeschermingDeze link opent in een nieuw tabblad artikel 2.2. Wel wordt geadviseerd om eerst te kijken naar de mogelijkheden met betrekking tot intern en extern salderen, om de beperkte ruimte in het stikstofregistratiesysteem spaarzaam te benutten.

In AERIUS CalculatorDeze link opent in een nieuw tabblad voert u een berekening uit en vervolgens kunt u een vergunningaanvraag Ow voorbereiden.

Een vergunningaanvraag Ow dient ingediend te worden bij de provincie waar de activiteit in hoofdzaak wordt gerealiseerd. Een andere mogelijkheid is dat de aanvraag deel uitmaakt van een omgevingsvergunning. In dat geval is de gemeente het bevoegd gezag. U kunt bij uw vergunningaanvraag aangeven dat u gebruik wilt maken van het SSRS. Dit kan op het (digitale) aanvraagformulier of via een schriftelijke aanvulling bij uw aanvraag.

Behandeling van aanvragen SSRS

Er wordt gewerkt via het principe ‘wie het eerst komt, wie het eerst maalt’. De datum van ontvangst van een ontvankelijke aanvraag is daarbij bepalend. Een aanvraag is ontvankelijk wanneer deze volledig en compleet is om gecontroleerd te worden door het bevoegd gezag. Let op: als er in het SSRS geen beschikbare depositieruimte is voor een project, dient u andere opties te verkennen zoals intern/extern salderen of de ADC-toets. Zie voor meer informatie hierover de pagina Wnb Vergunning aanvragen.

Iedereen mag in principe een aanvraag indienen, zolang deze voldoet aan de omschrijving in de wijziging van de Regeling natuurbescherming artikel 2.2. Wel wordt geadviseerd om eerst te kijken naar de mogelijkheden met betrekking tot intern en extern salderen, om de beperkte ruimte in het SSRS spaarzaam te benutten.

Lees meer over MIRTDeze link opent in een nieuw tabblad (Rijksoverheid.nl).

Via het stikstofregistratiesysteem worden per Natura 2000-gebied de effecten van stikstofmaatregelen geregistreerd. Zo wordt helder waar en hoeveel ruimte er ontstaat voor ontwikkeling.

Voorwaarde voor het systeem is dat er eerst stikstofruimte wordt gecreëerd door maatregelen die de stikstofneerslag verminderen. Het SSRS wordt momenteel gevuld met ruimte afkomstig uit de Subsidieregeling sanering varkenshouderijenDeze link opent in een nieuw tabblad (Srv). Een deel van die ruimte (maximaal 70%) wordt geplaatst in het SSRS. De overige 30% is bestemd voor de reductie van stikstof en komt daarmee ten goede aan de natuur.

Zolang de stikstofdepositie in gevoelige natuurgebieden te hoog is, is de ruimte om vergunningen te verlenen beperkt. Een registratiesysteem geeft het bevoegd gezag inzicht in de te vergunnen stikstofruimte. Het registreert per gebied de effecten van de maatregelen die de stikstofdepositie naar beneden moet brengen. Zo wordt duidelijk waar ruimte ontstaat voor het verlenen van vergunningen, in eerste instantie voor de woningbouw en een beperkt aantal grote wegenprojecten, en welk gedeelte van de gereduceerde stikstofdepositie ten goede komt aan de natuur.

Voor algemene vragen kunt u terecht bij onze helpdesk. Voor vragen over een specifieke aanvraag kunt u terecht bij het bevoegd gezag. In de meeste gevallen is dit de provincie of de gemeente. Sommige provincies en gemeenten hebben deze taken ondergebracht bij een Omgevingsdienst.

Met de stikstofdepositieruimte die beschikbaar komt uit het SSRS kan een deel van de PAS-meldingen worden gelegaliseerd. PAS-meldingen die in aanmerking komen voor de beschikbare ruimte uit het stikstofregistratiesysteem ontvangen bericht van hun bevoegd gezag. Welke PAS-meldingen dat zijn, is afhankelijk van onder meer de locatie, de hoeveelheid stikstofdepositieruimte die beschikbaar komt en specifieke hexagonen waarop die ruimte beschikbaar komt en de omvang van de depositieruimte die nodig is voor het legaliseren van de PAS-melding.

Nee, er is geen wachtlijst. Als er in het stikstofregistratiesysteem geen beschikbare stikstofdepositieruimte is voor een project, dient u andere opties te verkennen zoals; intern of extern salderen of de ADC-toets. Gaat het om een PAS-melding? Kijk dan naar het antwoord op deze vraag.

Met het oog op de efficiënte inzet van stikstofdepositieruimte, wordt van de initiatiefnemers van projecten verwacht dat zij het project zo emissiearm als mogelijk uitvoeren en eventuele mogelijkheden tot salderen benutten alvorens een beroep te doen op depositieruimte in het SSRS.

Naast de mogelijkheden die het SSRS biedt, zijn er ook andere manieren om een natuurvergunning te krijgen. Goed om te weten is dat een vergunning in het kader van de Omgevingswet – op het aspect stikstof – niet nodig is als er geen sprake is van significant negatieve effecten van het project op Natura 2000- gebieden door stikstofdepositie. Dit wordt beoordeeld met behulp van de Voortoets Stikstof.

Aanvullend bieden aanpassingen binnen of buiten een project of locatie (intern en extern salderen) mogelijkheden om een vergunningaanvraag te onderbouwen. Een laatste mogelijkheid om een natuurvergunning te krijgen biedt de zogenaamde ADC-toets. Om die laatste toets succesvol te doorlopen moet er sprake zijn van het ontbreken van alternatieven, een dwingende reden van groot openbaar belang en moet de schade aan de natuur gecompenseerd worden.

Via het stikstofregistratiesysteem worden per Natura 2000-gebied de effecten van stikstofmaatregelen geregistreerd. Zo wordt helder waar en hoeveel ruimte er ontstaat voor ontwikkeling.

Er zijn geen kosten verbonden aan het gebruiken van stikstofdepositieruimte uit de bank.

Dat kan vanaf 30 juni 2022, mits er stikstofdepositieruimte beschikbaar is. Voor stikstofdepositieruimte uit de provinciale doelenbank geldt dat het initiatief moet voldoen aan het doel van de betreffende bank. Voor ruimte uit de Microdepositiebank moet het gaan om microdeposities (een stikstofdepositie van ten hoogste 0,05 mol/ha/jaar). Een aanvraag voor stikstofdepositieruimte uit een stikstofbank verloopt altijd via het bevoegd gezag.

Let op: de informatie op deze pagina is nog niet aangepast op basis van de uitspraken van de Raad van State inzake de Amercentrale en Rendac van 18 december 2024 (ABRvS 18 december 2024, ECLI:NL:RVS:2024:4923 en ABRvS 18 december 2024, ECLI:NL:RVS:2024:4909). Daarom is de informatie mogelijk niet meer correct. De informatie wordt zo spoedig mogelijk gewijzigd. U leest meer informatie over deze uitspraken op de website van de Raad van State. Voor vragen over een specifieke casus raden wij u aan contact op te nemen met het bevoegd gezag.

Er zijn twee routes om een Natura-2000 vergunning aan te vragen voor uw project. Als u alleen voor deze activiteit een omgevingsvergunning aanvraagt, dan is het college van Gedeputeerde Staten van de provincie waar de activiteit in hoofdzaak plaatsvindt in de regel het bevoegd gezag. Wanneer u voor meerdere activiteiten tegelijk een omgevingsvergunning aanvraagt (bijvoorbeeld: naast een Natura 2000-activiteit ook voor een bouwactiviteit), dan geldt als hoofdregel dat het college van burgemeester en wethouders (gemeente) het bevoegd gezag is. Voor wat betreft de Natura 2000-activiteit zal het college van B en W nog wel om advies en instemming moeten vragen aan GS (dan wel het anderszins bevoegd gezag voor natuur). Meer informatie en eventuele uitzonderingen vindt u op de pagina Vergunningaanvraag indienen.

De beslistermijn voor een natuurvergunning is 13 weken, met een mogelijke verlenging van 7 weken. In het geval dat de natuurtoestemming deel uitmaakt van de aanvraag omgevingsvergunning geldt een beslistermijn van 26 weken, met een mogelijke verlenging van 6 weken.

Zolang de activiteit binnen de geldende natuurtoestemming valt, is dat mogelijk.

Dat hangt ervan af of u iets wilt wijzigen en wat uw huidige situatie en vergunning is. Via deze pagina kunt u bepalen of u een (nieuwe) Natuurbeschermingswetvergunning nodig heeft.

Op de pagina beleidsregels in- en extern salderen staan de actuele provinciale beleidsregels voor salderen. Let op: bekijk voor de meest actuele beleidsregels per provincie altijd de website van uw provincie.

Lees hier alle informatie voor het bepalen van uw referentiesituatie.

Als uit uw AERIUS-berekening blijkt dat uw project zorgt voor stikstofdepositie op een stikstofgevoelig Natura 2000-gebied, kunt u allereerst kijken of er mogelijkheden zijn om de stikstofdepositie in uw project te beperken. Dit kan bijvoorbeeld door inzet van elektrische voertuigen of door de logistiek van aan en afvoer van materieel efficiënter te maken. Blijft uw project zorgen voor stikstofdepositie, zie dan deze pagina voor meer opties.

Een vergunning voor woningbouw kan aangevraagd worden op basis van het stikstofregistratiesysteemDeze link opent in een nieuw tabblad. Daarnaast kan het Expertteam Woningbouw en stikstofproblematiek gemeenten helpen bij concrete projecten, ook als stikstof de knellende factor is. Het expertteam ondersteunt gemeenten bij het proces en denkt inhoudelijk mee. Initiatiefnemers kunnen eventuele knelpunten aan het Expertteam doorgeven.

De aanvraag voor een enkelvoudige omgevingsvergunning voor een Natura 2000-activiteit moet doorgaans worden ingediend bij provincie waarin het project in hoofdzaak plaatsvindt. In geval van een meervoudige aanvraag voor een omgevingsvergunning (die dus niet alleen ziet op een Natura 2000-activiteit), geldt de hoofdregel dat de aanvraag wordt ingediend bij de gemeente waarin het project in hoofdzaak plaatsvindt.

De provincie neemt alle Natura 2000-gebieden waar de activiteit een toename van stikstofdepositie veroorzaakt mee in de toetsing. Ook als deze gebieden in andere provincies liggen. De vergunning wordt dan verleend in overeenstemming met die andere provincies. Indien het een activiteit betreft die is opgenomen in artikel 1.3 van het Besluit natuurbeschermingDeze link opent in een nieuw tabblad is de minister van Landbouw, Natuur en Voedselkwaliteit (LNV) het bevoegd gezag.

Let op! Vanwege recente jurisprudentie over de bouwvrijstelling zijn de antwoorden op deze vragen mogelijk niet meer actueel. Binnenkort wordt deze informatie geactualiseerd.

De aanlegfase is sinds de inwerkingtreding van de Wet stikstofreductie en natuurverbeteringDeze link opent in een nieuw tabblad op 1 juli 2021 vrijgesteld van de natuurvergunning of de omgevingsvergunning natuur onderdeel stikstof. De gedeeltelijke vrijstelling geldt voor bouwactiviteiten in de bouw-, aanleg- en sloopfase, waarin emissies tijdelijk en beperkt zijn. De verplichting van een vergunning blijft wel gelden voor de gebruiksfase en andere significante gevolgen van een bouwproject voor een Natura 2000-gebied.

Voor het onderdeel stikstof is voor de aanlegfase dus geen AERIUS-berekening meer verplicht. Het bevoegd gezag laat bij de beoordeling van de aanvraag voor de omgevingsvergunning gevolgen van de stikstofdepositie voor de bouwfase buiten beschouwing voor zover het de activiteiten betreft die onder de vrijstelling vallen.

Voor meer informatie zie paragraaf 5.4 van de nota toelichting bij het Besluit stikstofreductie en natuurverbeteringDeze link opent in een nieuw tabblad (Bsn) en vragen en antwoorden op onslevendlandschap.nlDeze link opent in een nieuw tabblad.

Met de AERIUS Calculator kunt u de stikstofdepositie van uw beoogde project berekenen. Als op geen enkel Natura 2000-gebied de bijdrage hoger is dan 0,00 mol/ha/j (en er is geen gebruik gemaakt van salderen) dan vormt stikstof geen belemmering voor de omgevingsvergunning van de Natura 2000-activiteit. Wel is het mogelijk dat er andere redenen zijn die maken dat er sprake is van een vergunningplicht voor de Natura 2000-activiteit (bijv. verstoring door verlichting, gevolgen van grondwaterontrekking, trillingen, etc.).

Voorheen werd in de praktijk tot uitgangspunt genomen dat het beweiden, evenals het bemesten van percelen, niet vergunningplichtig is. Op 12 oktober 2022 heeft de Afdeling bestuursrechtspraak van de Raad van State (‘de Afdeling’) vijf uitspraken* gedaan in zaken waarbij het (onder meer) ging om de vraag of het weiden van (melk)vee vergunningplichtig is en zo ja, hoe deze activiteit beoordeeld moet worden.

Voor situaties waarin het vee niet uitsluitend op stal, maar ook in de wei wordt gehouden, heeft de Afdeling verduidelijkt dat één gezamenlijke natuurvergunning nodig is. Om aan te tonen dat het weiden van vee niet leidt tot een noodzakelijke (uitbreiding van een) natuurvergunning, kan volgens de Afdeling intern worden gesaldeerd met de afname van toegestane depositie door bemesting als gevolg van beweiding. De Afdeling neemt in de uitspraak van 12 oktober 2022 namelijk aan dat beweiden minder stikstofemissie geeft dan vee in een stal.

De Afdeling volgt daarin het standpunt van het adviescollege stikstofproblematiek. Daarnaast neemt de Afdeling aan dat op de grond bij het bedrijf die wordt beweid, minder mest wordt uitgereden dan in de situatie zonder beweiden. Dat betekent dat zonder berekening kan worden aangetoond dat significante gevolgen zijn uit te sluiten. Zoals bekend, is intern salderen op dit moment vergunningvrij. De Handreiking beweiden en bemestenDeze link opent in een nieuw tabblad geeft een volledig overzicht van de toetsingskaders voor het vaststellen van de referentiesituatie ten behoeve van intern salderen.

* één van de vijf uitspraken waarin het beoordelingskader in relatie tot beweiden en bemesten volledig is uitgeschreven is de procedure met kenmerk ECLI:NL:RVS:2022:2874.

Vanuit de vergunningverleningspraktijk van de provincies is de Notitie mestsilo’sDeze link opent in een nieuw tabblad opgesteld met daarin een methode om de emissie uit mestsilo’s met 1 type drijfmest te berekenen. U kunt hiervan gebruik maken wanneer u een berekening wilt uitvoeren of wanneer u een berekening wilt toetsen. Uiteindelijk is het aan het bevoegd gezag om te beoordelen of de voor de berekening gehanteerde uitgangspunten representatief zijn voor de uit te voeren activiteiten.

Let op: de informatie op deze pagina is nog niet aangepast op basis van de uitspraken van de Raad van State inzake de Amercentrale en Rendac van 18 december 2024 (ABRvS 18 december 2024, ECLI:NL:RVS:2024:4923 en ABRvS 18 december 2024, ECLI:NL:RVS:2024:4909). Daarom is de informatie mogelijk niet meer correct. De informatie wordt zo spoedig mogelijk gewijzigd. U leest meer informatie over deze uitspraken op de website van de Raad van State. Voor vragen over een specifieke casus raden wij u aan contact op te nemen met het bevoegd gezag.

Op basis van artikelen 16.53c Ow, 8.74b Bkl en 10.24 Bkl geldt dat er een Passende Beoordeling moet worden gemaakt wanneer een plan of project (afzonderlijk of in combinatie met andere plannen of projecten), significante gevolgen kan hebben voor een Natura 2000-gebied. Wanneer deze gevolgen in de Voortoets op grond van objectieve gegevens met zekerheid kunnen worden uitgesloten, is geen Passende Beoordeling vereist en bij projecten geen vergunning. Het onderscheid tussen de Passende Beoordeling en de Voortoets is niet wettelijk vastgelegd.

De Handreiking Voortoets StikstofDeze link opent in een nieuw tabblad is een ‘levend document’, dat periodiek geactualiseerd wordt naar aanleiding van jurisprudentie en nieuwe (wetenschappelijke) inzichten. Initiatiefnemers en ecologische adviesbureaus worden geadviseerd om altijd de meest recente versie te raadplegen, die op de website van BIJ12 gepubliceerd is. Aan de Handreiking kunnen geen rechten worden ontleend.

Nee, er is geen sprake van drempelwaardes. Wel worden er in de Handreiking situaties geschetst waarbij op voorhand, op grond van objectieve gegevens, significante effecten met zekerheid kunnen worden uitgesloten.

Ja, het Rijk en provincies zijn akkoord gegaan met de Handreiking Voortoets stikstof.

Nee, de Voortoets kan ook worden uitgevoerd voor permanente stikstofemissies.

Nee, als op voorhand, op grond van objectieve gegevens, significante effecten met zekerheid kunnen worden uitgesloten in de Voortoets, dan hoeven deze gegevens niet voorgelegd te worden aan het bevoegd gezag voor goedkeuring. Wel verdient het aanbeveling om de beoordeling voor het aspect stikstof in de Voortoets in een rapportage vast te leggen, en deze gegevens goed te bewaren. Deze kunnen namelijk bij (eventuele) toetsing en handhaving als uitgangspunt voor controle worden gebruikt.

Ja, het is goed om de beoordeling voor het aspect stikstof in de Voortoets in een rapportage vast te leggen, en deze gegevens goed te bewaren voor de eigen administratie. Deze kunnen namelijk bij (eventuele) toets- en handhaving als uitgangspunt voor controle worden gebruikt.

Let op: de informatie op deze pagina is nog niet aangepast op basis van de uitspraken van de Raad van State inzake de Amercentrale en Rendac van 18 december 2024 (ABRvS 18 december 2024, ECLI:NL:RVS:2024:4923 en ABRvS 18 december 2024, ECLI:NL:RVS:2024:4909). Daarom is de informatie mogelijk niet meer correct. De informatie wordt zo spoedig mogelijk gewijzigd. U leest meer informatie over deze uitspraken op de website van de Raad van State. Voor vragen over een specifieke casus raden wij u aan contact op te nemen met het bevoegd gezag.

Een overzicht van de provinciale beleidsregels salderen vindt u hier.

Rijk en provincies hebben op het niveau van toestemmingsverlening afgesproken hoe ze het stikstofprobleem willen aanpakken. De afspraken gaan met name over de beleidsregels waarbij ondernemers hun vergunde emissie kunnen verkopen aan een ander bedrijf (extern salderen) of binnen het bedrijf kunnen overdragen (intern salderen).

Er verandert niets aan bestaande vergunningen voor bedrijven en boeren waarvan de bedrijfsvoering niet verandert.

Een initiatiefnemer die wel een vergunning nodig heeft, bijvoorbeeld om uit te breiden of voor aanleg van een weg of windpark, heeft mede dankzij deze beleidsregels 3 opties om ervoor te zorgen dat de neerslag van stikstof (stikstofdepositie) niet toeneemt: internDeze link opent in een nieuw tabblad of extern salderen of verleasen.

Bij intern salderen maakt een bedrijf stikstofruimte vrij binnen het eigen project of op de eigen locatie, bij extern salderen neemt een bedrijf stikstofruimte over van een ander bedrijf dat geheel of gedeeltelijk stopt. Dit geldt overigens ook voor projecten die nog in de planfase zijn. Een bijzondere vorm van extern salderen is verleasen. Bij verleasen neemt een bedrijf stikstofruimte tijdelijk over van een ander bedrijf. Wat de voorwaarden zijn kunt u terugvinden op de pagina over extern salderen, Handreiking intern en extern salderen en in de beleidsregels salderen van de provincies.

Dier- en fosfaatrechten maken nog niet in elke provincie onderdeel uit van de beleidsregels. Dit wordt gefaseerd opengesteld per provincie. Zie voor de huidige status de provincie-specifieke beleidsregels.

Voor initiatiefnemers is meer duidelijkheid gekomen over internDeze link opent in een nieuw tabblad en extern salderen. Dit maakt het voor initiatiefnemers die een project willen wijzigen of een nieuw project willen starten waar stikstof bij vrij komt, duidelijk op welke voorwaarden het mogelijk is om dat te doen. Hoe dat kan, staat in de beleidsregels salderen en in de Handreiking intern en extern salderen.

Bij het afgeven van vergunningen voor stikstof, waarbij gebruik wordt gemaakt van extern salderen, is de basis dat bij ieder project 30% van de stikstofruimte ten goede komt aan de natuur. Het terugdringen van de stikstofdepositie vormt bij alle maatregelen die worden genomen het uitgangspunt.

De volgende inhoudelijke aanpassingen zijn in de beleidsregels doorgevoerd:

• In bepaalde gevallen wordt internDeze link opent in een nieuw tabblad salderen mogelijk, ook al is de bestaande bebouwing al gesloopt. Voorwaarde is een rechtstreeks verband tussen de beëindiging van een activiteit (met gesloopte gebouwen) en het voornemen voor een nieuwe activiteit op de betreffende locatie. Vooral woningbouwprojecten stuitten op de bepaling in de beleidsregels, dat intern salderen alleen kan als de bestaande bebouwing nog niet is gesloopt. Dit onbedoelde effect wordt nu gerepareerd.
• Deelnemers aan de Subsidieregeling sanering varkenshouderijen kunnen eenmalig maximaal 15% stikstofruimte houden om op hun locatie te kunnen doorstarten met andere bedrijfsmatige activiteiten, niet zijnde intensieve veehouderij. Dit biedt deze ondernemers toekomstperspectief.
• De beleidsregels worden aangevuld met een artikel over het stikstofregistratiesysteem (SSRS), waarin onder andere wordt bepaald dat de provincies uitgaan van volledige aanvragen om voor prioritering voor stikstofruimte uit het SSRS in aanmerking te komen.
• Uit de uitspraak van de Raad van State inzake de Logtsebaan blijkt dat sinds 1 januari 2020 voor intern salderen geen natuurvergunning nodig is. De bepalingen en passages over intern salderen zijn hier nog niet op aangepast en gelden dus mogelijk niet meer. U kunt via de website www.officiëlebekendmakingen.nl nagaan of het bevoegd gezag (provincie) een besluit heeft genomen om de beleidsregels over intern salderen buiten toepassing te laten.

Let op: de informatie op deze pagina is nog niet aangepast op basis van de uitspraken van de Raad van State inzake de Amercentrale en Rendac van 18 december 2024 (ABRvS 18 december 2024, ECLI:NL:RVS:2024:4923 en ABRvS 18 december 2024, ECLI:NL:RVS:2024:4909). Daarom is de informatie mogelijk niet meer correct. De informatie wordt zo spoedig mogelijk gewijzigd. U leest meer informatie over deze uitspraken op de website van de Raad van State. Voor vragen over een specifieke casus raden wij u aan contact op te nemen met het bevoegd gezag.

Stel je voor: je wilt als ondernemer je bedrijf uitbreiden. Dan mag je, ondanks die uitbreiding niet meer depositie veroorzaken op stikstofgevoelige natuur in Natura 2000-gebieden. Dat kan door je bedrijf zo aan te passen dat de stikstof-uitstoot hetzelfde blijft, ondanks dat het bedrijf uitbreidt, bijvoorbeeld door het installeren van emissiearme technieken (bijvoorbeeld mestschuiven). Je lost het probleem van stikstof dus binnen het eigen project op: intern salderen.

Om intern te salderen met de emissie van bemeste percelen moet aan een aantal voorwaarden worden voldaan, deze zijn gelijk aan die van het vaststellen van de referentiesituatie ten behoeve van beweiden, zie ook de Handreiking beweiden en bemestenDeze link opent in een nieuw tabblad. Ten behoeve van het weiden van vee is deze handreiking volledig en hoeft er geen AERIUS berekening gedaan te worden als er wordt voldaan aan de gestelde voorwaarden uit de handreiking. Voor intern salderen ten behoeve van een andere activiteit dan beweiding, is het mogelijk noodzakelijk de gebruiksnorm van het bemeste perceel te vertalen naar emissie van ammoniak. De vertaling van de gebruiksnorm in kg N/ha (dierlijk en/of kunstmest) naar een emissie van NH3 is vrij ingewikkeld omdat deze van veel factoren afhankelijk is. U moet zelf onderbouwen hoe u tot de NH3 emissie bent gekomen waarmee u wilt salderen.

Let op: de informatie op deze pagina is nog niet aangepast op basis van de uitspraken van de Raad van State inzake de Amercentrale en Rendac van 18 december 2024 (ABRvS 18 december 2024, ECLI:NL:RVS:2024:4923 en ABRvS 18 december 2024, ECLI:NL:RVS:2024:4909). Daarom is de informatie mogelijk niet meer correct. De informatie wordt zo spoedig mogelijk gewijzigd. U leest meer informatie over deze uitspraken op de website van de Raad van State. Voor vragen over een specifieke casus raden wij u aan contact op te nemen met het bevoegd gezag.

U wilt als ondernemer uw bedrijf uitbreiden. Om een natuurvergunning te krijgen, kunt u ondanks die uitbreiding, niet meer stikstof uitstoten. Indien het niet mogelijk is dit via intern salderen te regelen, dan kunt u dit oplossen door bijvoorbeeld een bedrijf op te kopen van een ondernemer die stopt. U kunt dan de stikstofemissie van dat bedrijf overnemen en daar tot 70% van gebruiken. U lost het probleem buiten uw eigen bedrijf op: extern salderen. Wanneer hierdoor de totale stikstofdepositie niet groter wordt, kan een vergunning worden verleend.

Het bedrijf dat (deels) stopt en stikstofemissie overdraagt aan een ander, noemen we de ‘saldogever’. Het bedrijf dat de stikstofemissie verkrijgt noemen we de ‘saldo-ontvanger’.

De regels van extern salderen zijn van toepassing wanneer je als ondernemer/initiatiefnemer een natuurvergunning moet aanvragen omdat je bedrijf bijvoorbeeld wordt uitgebreid. Voor het toekennen van deze natuurvergunning geldt dat saldo-nemende bedrijven tot 70% van de gerealiseerde capaciteit van de saldo-gever mag gebruiken. De overige 30% wordt ingetrokken en komt ten goede aan de natuur.

De handhaving en controle van de uitstoot door bedrijven wordt door de gebruikelijke organisaties uitgevoerd, zoals de NVWA. Provincies hebben hun eigen uitvoeringsdiensten die toezien op naleving van verstrekte vergunningen.

Nee, als een bedrijf door iemand anders gekocht of overgenomen wordt, en het bedrijf wordt op dezelfde manier voortgezet, dan is er geen sprake van extern salderen en vindt dus ook geen afroming plaats. Het bedrijf kan gewoon doorgaan op basis van de bestaande vergunning.

Jazeker, onderstaande vier voorbeelden illustreren de werking van extern salderen. De voorbeelden betreffen veehouderijbedrijven, maar de werking van extern salderen is gelijk voor andere bedrijven.

Initiatiefnemers moeten een natuurvergunning aanvragen bij hun eigen provincie die bevoegd gezag is voor de Omgevingswet.

Als de eigen provincie extern salderen met veehouderijen heeft opengesteld, kunnen initiatiefnemers in die provincie in principe extern salderen met veehouderijen in die provincie.

Extern salderen met veehouderijen in andere provincies is afhankelijk van afstemming hierover tussen de provincie waar de vergunningaanvraag is gedaan (provincie A) en de andere provincie (provincie B). De provincies hebben dit afgesproken, omdat bij provinciegrensoverstijgend extern salderen provincie A de natuurvergunning moet verstrekken aan de saldo-ontvanger, maar dit enkel kan als provincie B de natuurvergunning intrekt van de veehouderij in deze provincie die saldogever is. Dit intrekken gebeurt niet automatisch en is ook niet vanzelfsprekend. Temeer als extern salderen met veehouderijen in provincie B nog niet is opengesteld.

Meld u bij voornemens om extern te salderen met een veehouderij altijd bij uw eigen provincie om na te gaan wat de mogelijkheden zijn en of een door u voorgenomen externe saldering kans van slagen heeft. Dit dient vroegtijdig te gebeuren om te voorkomen dat u verplichtingen aangaat met het risico dat u uiteindelijk geen natuurtoestemming kunt krijgen.

Hiermee worden de mogelijkheden om extern te salderen verruimd.

Verleasen is een vorm van extern salderen. Meer informatie over verleasen is te vinden op de pagina over extern salderenDeze link opent in een nieuw tabblad en in de Handreiking intern en extern salderen.

Van verleasen kan alleen gebruik gemaakt worden voor projecten die een tijdelijke depositie hebben van maximaal 2 jaar, zoals evenementen en pop-up activiteiten. Te denken valt aan: popfestivals, sportevenementen (race, mountainbike, trekker trek), braderieën, kermissen (zonder vaste locatie), tijdelijke winkels, foodtrucks, cabins incl. stookinstallatie en verkeersaantrekkende werking, kunstwerkenroutes.

Jaarlijks terugkerende evenementen vallen hier niet onder, wanneer het wel jaarlijks terugkeert dan is extern salderen een optie. Meer informatie over verleasen is te vinden in de Beleidsregels salderen oktober 2022Deze link opent in een nieuw tabblad(bijgewerkt op 25-01-2024).

Een saldogever staat het vrij om emissie reducerende maatregelen te nemen om vervolgens de ruimte die vrijkomt extern te salderen. De beleidsregels geven hier geen beperkingen voor, behalve in het kader van de Subsidieregeling sanering varkenshouderijen. Ruimte die naar aanleiding van deze subsidieregeling ontstaat – en meer algemeen ruimte ten gevolge van een artikel 6, lid 2 HR maatregel – mag niet ingezet worden voor extern salderen. Voorbeelden van een artikel 6, lid 2 HR maatregel zijn maatregelen uit het structurele bronmaatregelenpakket of maatregelen opgenomen in een provinciale verordening.

De werking in de praktijk is dat de saldogever zijn toestemming voor (een deel van) een bepaalde activiteit met een bepaalde hoeveelheid ammoniak behorende bij de reductie middels innovatief systeem laat intrekken en daarvoor in de plaats de externe saldering faciliteert. Een voorbeeld hiervan is het stalsysteem bij het houden van dieren. De vrijvallende emissie wordt dus ten behoeve van een ander (saldo-ontvanger) ingetrokken. Zelf kan de saldogever binnen zijn nieuwe maximale toegestane activiteit met bijbehorende emissie zijn activiteiten uitvoeren met een reducerende techniek, bijvoorbeeld met een emissiearmer stalsysteem. Voor deze wijziging is nu immers geen nieuwe omgevingsvergunning nodig (wel is nog steeds een Wabo-vergunning nodig). Uiteraard moet de emissiereductie door de innovatieve techniek wel wetenschappelijk gezien overtuigend zijn aangetoond, zodat vaststaat dat het saldogevende bedrijf daadwerkelijk binnen de lagere vergunde emissie blijft en de ruimte niet feitelijk dubbel gebruikt wordt.

Nee. Provincies en Rijkswaterstaat zijn verantwoordelijk voor de habitatkaarten.

Het kan zo zijn dat bij het verbeteren of actualiseren van een habitatkaart blijkt dat meer oppervlakte van een stikstofgevoelig habitat aanwezig is dan eerst werd gedacht. Daarop moet dan wel worden getoetst via AERIUS (en het telt mee voor de doelstelling uit de Wet stikstofreductie en natuurverbetering). In AERIUS wordt per locatie berekend of er sprake is van stikstofoverbelasting, door de depositie te vergelijken met de lokale kritische depositiewaarde. Die KDW is gebaseerd op een habitatkaart van het bevoegd gezag (een provincie of RWS).

Bij de laatste actualisatie van AERIUS in oktober 2020 is er oppervlakte toegevoegd, maar is er ook oppervlakte verwijderd. Netto is sinds het vorige jaar 2019 sprake van minder oppervlakte.

De publicatie van habitatkaarten kennen geen aanwijzingsprocedure. Overal waar een reeds aangewezen habitat voorkomt, is dat al beschermd via het aanwijzingsbesluit (met bijbehorende aanwijzingsprocedure). Een habitatkaart maakt alleen zichtbaar waar de beschermde waarden zich concreet bevinden (en waar niet). Dat gebeurt op een objectieve, wetenschappelijk-technische manier. Het is dus geen juridische of beleidsmatige beslissing. Er wordt via een habitatkaart dus geen ‘nieuw habitat aangewezen’: geen extra habitat van wat al is aangewezen en ook geen extra habitattypen.

De opstelling van habitatkaarten is de verantwoordelijkheid van het bevoegd gezag: de provincies en (voor de grote wateren) Rijkswaterstaat (RWS). De basis voor habitatkaarten wordt in principe gevormd door vegetatiekaarten. De opstelling van die vegetatiekaarten wordt door provincies en RWS uitbesteed, meestal aan terreineigenaren, die dat weer uitbesteden aan (onafhankelijke) karteringsbureaus. De vegetatiekaarten worden via een landelijk afgesproken methode van vertaling en interpretatie verwerkt tot een habitatkaart. Het bevoegd gezag ziet erop toe dat dit volgens de afspraken, op een objectieve wijze gebeurt. Vervolgens vindt er ook nog een interbestuurlijk validatieproces plaats, waarbij een aantal experts op het vlak van habitatkartering de kaarten nauwgezet beoordelen en suggesties doen voor correcties waar dat nodig is. Voor het uiteindelijk vaststellen van een kaart zijn provincies en RWS verantwoordelijk, dus niet de eigenaren van de natuurgebieden.

Op een habitatkaart is te zien waar een beschermd type natuur precies voorkomt in een Natura 2000-gebied. Omdat in Habitatrichtlijngebieden geen vogels worden beschermd, beperkt de kaart zich daar tot habitattypen en leefgebieden van soorten uit de Habitatrichtlijn. In Vogelrichtlijngebieden staan alleen leefgebieden van soorten op de kaart. De leefgebieden die momenteel zijn gekarteerd, betreffen alleen de stikstofgevoelige leefgebieden. De kaarten worden onder andere gemaakt voor de beheerplannen en bij toestemmingsverlening (Omgevingswet). De kaarten vormen daarvoor de objectieve basis.

Teveel stikstofdepositie heeft op natuur twee belangrijke negatieve effecten: vermesting en verzuring. Door vermesting wordt de natuur voedselrijker en door verzuring veranderen chemische evenwichten in de bodem. Beide zorgen voor een verschuiving van het evenwicht in de natuur, waardoor soorten worden aangetast, de soortensamenstelling verandert en soorten zelfs kunnen verdwijnen.

Zie eventueel de infographic van LNVDeze link opent in een nieuw tabblad, deze video van de NOSDeze link opent in een nieuw tabblad van september 2019 of zie een uitgebreidere uitleg in de memo “Inzichten in stikstofdepositie op de natuur”Deze link opent in een nieuw tabblad, bladzijde 5 (Wageningen Environmental Research, okt. 2019).

Elk habitattype (type natuur) kent een Kritische Depositiewaarde (KDW). De KDW is de grens waarboven het risico bestaat dat de kwaliteit van een habitat significant wordt aangetast door de verzurende en/of vermestende invloed van stikstofdepositie. Een habitattype wordt als stikstofgevoelig aangemerkt als de KDW lager is dan 2400 mol per hectare per jaar (ongeveer 34 kg stikstof per hectare per jaar). Als de daadwerkelijke stikstofdepositie hoger is dan de KDW, spreken we van overbelasting door stikstof.

Dat is niet per definitie het geval. Overschrijding van de KDW brengt een risico op verslechtering met zich mee. De mate en duur van de overschrijding en de lokale omstandigheden bepalen vervolgens wat er daadwerkelijk voor effect optreedt.

De Europese Vogel- en Habitatrichtlijnen geven dan ook geen normen ten aanzien van de KDW, maar alleen verplichtingen ten aanzien van het nemen van instandhoudings- en passende maatregelen en het voorkomen van significant negatieve effecten.

Als de KDW niet meer wordt overschreden zijn de condities op basis van stikstof verbeterd, waardoor de natuur kan beginnen te herstellen. Vaak is voor herstel echter meer nodig. Er kan nog steeds een overmaat aan stikstof in het ecosysteem zitten, bijvoorbeeld opgehoopt in de bodem. Ook een eventuele door stikstofdepositie veroorzaakte verzuring herstelt niet vanzelf. Er moet in veel gevallen nog actief ingegrepen worden om de natuur te herstellen. Bovendien kunnen soorten weggevallen zijn die niet of moeilijk zelfstandig terug kunnen keren.

Ook kunnen andere knelpunten een rol spelen, zoals bijvoorbeeld verdroging en versnippering.

Instandhoudingsdoelstellingen zijn de doelen voor de Europese Habitat- en Vogelrichtlijn (Natura 2000) welke gerealiseerd moeten worden. Doelen kunnen gericht zijn op behoud (handhaving van de huidige omvang en kwaliteit) of uitbreiding (verbeterdoelen of herstelopgave). Verbeterdoelen voor habitattypen kunnen gaan over uitbreiding oppervlakte of om verbetering kwaliteit. Hetzelfde geldt voor herstelopgaven voor dier- en plantensoorten (bijvoorbeeld uitbreiding van de omvang van het leefgebied of verbetering van de kwaliteit van het leefgebied ten behoeve van uitbreiding van de populatie). In sommige Natura 2000-gebieden is herstel nodig om een habitattype of soort weer in een gunstige staat van instandhouding te brengen.

De gebiedsdoelen zijn te vinden in het aanwijzingsbesluit van het betreffende Natura 2000-gebiedDeze link opent in een nieuw tabblad.

Het uiteindelijke doel is 100% van het landelijke doelbereik van de Vogel- en Habitatrichtlijn in Nederland in het jaar 2050 (Kamerstuk 26 407, nr. 130). Deze doelstelling behalen we niet alleen via de aangewezen Natura 2000-gebieden, maar via alle natuur die we in Nederland hebben, zoals het NatuurNetwerk Nederland en de Nationale Parken.

Dit is afhankelijk van het maatregeltype. Bij complexe herstelmaatregelen zijn vaak ook ingrepen buiten de Natura 2000-gebieden nodig om natuurherstel te realiseren. De uitvoering van dit soort maatregelen bijvoorbeeld ten aanzien van grondwaterpeil, grondwaterkwaliteit of vermindering van directe stikstofdepositie gebeurt vaak in gebiedsprocessen, waarin met gebiedspartners en grondeigenaren de maatregelen worden uitgewerkt. Vanwege besluitvorming, procedures en grondverwerving in deze processen is er doorgaans meer tijd nodig. Andere herstelmaatregelen zoals plaggen of opslag verwijderen kennen een kortere looptijd. Vaak zijn dit interne maatregelen zonder externe invloed buiten de Natura 2000-gebieden.

Er zijn veel soorten herstelmaatregelen. Denk bijvoorbeeld aan intensiever begrazen, maaien of het verhogen van de grondwaterstand. Meer informatie over de herstelmaatregelen per Natura 2000-gebied is te vinden in de gebiedsanalysesDeze link opent in een nieuw tabblad , in de PAS-monitoringsrapportages Natuur of via Herstelmaatregelen in beeld.

In de herstelstrategieën is uitgewerkt wat effectieve strategieën zijn om de natuurkwaliteit te behouden en verbeteren.

Het kabinet wil nader bezien of alle gebieden die eerder als Natura 2000-gebied zijn aangewezen, deze status moeten behouden. Het kabinet onderzoekt daarvoor bijvoorbeeld of de gebieden robuust genoeg zijn en of de doelen voor de gebieden, ondanks alle herstelmaatregelen, wel haalbaar zijn. Ook zal worden bezien of het samenvoegen of herindelen van gebieden van nut kan zijn. Op de uitkomsten van deze analyse kan het kabinet niet vooruitlopen.

Voor vluchten met een drone boven een Natura 2000-gebied heeft u vaak een vergunning nodig. Deze vergunning kunt u aanvragen bij de desbetreffende provincie. Ga naar de pagina met de contactgegevens van de provincies.

Meer informatie en een kaart met actuele no-fly zones vindt u op deze website over drones van de Rijksoverheid.

Ook buiten Natura 2000-gebieden dient u rekening te houden met vogels en andere dieren. Vlieg dus diervriendelijk: niet te dicht bij rustplaatsen en breek uw vlucht af als u merkt dat vogels en andere dieren onrustig reageren.

Nederlandse emissies worden bijgehouden in de EmissieregistratieDeze link opent in een nieuw tabblad. Buitenlandse emissies komen van het Centre on Emission Inventories and Projections (CEIP). Samen liggen deze gegevens aan de basis van de GCN-GDN en landelijke stikstofdepositieberekeningen van het RIVM.

Het RIVM berekent jaarlijks de concentraties in de lucht, waaronder de concentraties stikstofdioxide (NO2) en ammoniak (NH3) en maakt grootschalige concentratie- en depositiekaartenDeze link opent in een nieuw tabblad van Nederland. Op de depositiekaartenDeze link opent in een nieuw tabblad kunt u zien in welke mate stikstof op de bodem neerslaat. Zie ook de GCN-GDN-rapportage 2021Deze link opent in een nieuw tabblad over de situatie van 2020.

Tijdens het PAS rapporteerde het RIVM jaarlijks over de uitstoot van stikstof en de neerslag daarvan in Nederlandse Natura 2000-gebieden. Zie de laatste PAS-Monitoringsrapportage stikstof 2018Deze link opent in een nieuw tabblad over de situatie tot en met 2017.

Meer gedetailleerde stikstofcijfers per provincie en per stikstofgevoelig en overbelast Natura 2000-gebied zijn te vinden in AERIUS Monitor en de memo “Inzichten in stikstofdepositie op de natuur”Deze link opent in een nieuw tabblad (WenR, 2019).

Zie ook de algemene stikstofpagina van het RIVMDeze link opent in een nieuw tabblad.

Gemiddeld is de stikstofdepositie in Nederland iets hoger dan in andere Europese landen. In Nederland is de afstand tussen de bron en Natura 2000-gebieden vaak klein waardoor de depositie van stikstof in natuurgebieden relatief hoog is.

Hoe de verspreiding van stikstof door de lucht precies plaatsvindt is van veel verschillende factoren afhankelijk, waaronder het soort stikstof (NOx of NH3), de hoogte waarop het wordt uitgestoten, de warmte van de lucht, het landschap en de windrichting. In principe geldt dat dichtbij een bron meer stikstof neerslaat dan verder weg van de bron, maar de stikstof kan wel ver reiken.

Ammoniak blijft enkele uren in de lucht hangen, bijvoorbeeld na het uitrijden van mest op een landbouwgebied. Als het dan waait, kan de ammoniak ver verspreid worden. Een groot deel daalt binnen enkele tientallen kilometers neer, maar een deel kan ook honderden kilometers verder neerdalen.

De depositie door stikstofoxide is bij een gelijke hoeveelheid stikstof en zelfde emissie-eigenschappen lager per hectare dan ammoniak. Dit komt omdat NOx langzamer deponeert en daardoor verder verspreidt. Daarnaast hebben industriële bronnen over het algemeen een grotere uitstoothoogte (schoorsteen) dan landbouwbronnen (maaiveld of stal), waardoor het verder verspreidt.

In juli 2023 worden de definitieve gebiedsdoelen vastgesteld in de gebiedsprogramma’s.

De gebiedsprogramma’s komen tot stand in gebiedsprocessen. Hierin gaan overheden, ondernemers, maatschappelijke organisaties en burgers met elkaar op zoek naar oplossingen om de opgaven voor natuur, stikstof, water en klimaat in samenhang op te pakken. Per gebied wordt bekeken wat de mogelijkheden zijn. Provincies voeren de regie en bepalen zelf het aantal gebiedsprocessen. Dit kan bijvoorbeeld per Natura 2000-gebied zijn, of een clustering van Natura 2000-gebieden, of een met elkaar samenhangend gebied in een provincie.

Iedere provincie werkt dit uit in een eigen gebiedsprogramma. Het gebiedsprogramma beschrijft welke maatregelen voorzien zijn om de doelen te halen.

Via het Nationaal Programma Landelijk Gebied (NPLG) wil het kabinet stikstofmaatregelen in een gebiedsgerichte aanpak slim combineren met andere maatregelen om de natuur, de bodem en de waterkwaliteit te verbeteren en de klimaatopgave te halen. Dit om te komen tot een vitaal landelijk gebied, met een gezonde natuur, een robuust watersysteem, lage impact op het klimaat en met perspectief voor de landbouw en het verder op gang brengen van vergunningverlening voor maatschappelijke en economische ontwikkeling. Dit is een complex proces, want er speelt veel in de gebieden.

De doelen zijn een regionale vertaling van de landelijke doelstelling uit het coalitieakkoord dat in 2030 74% van de stikstofgevoelige Natura 2000-gebieden onder de kritische depositiewaarde (KDW) moeten komen. Ieder gebied is anders: niet alleen qua belasting en staat van de natuur, maar ook qua mogelijkheden om stikstof te reduceren in de (directe) omgeving.

Op basis van het regionale doelenscenario heeft het RIVM geanalyseerd wat dit betekentDeze link opent in een nieuw tabblad voor de opgave in Kton en de richtinggevende gebiedsdoelen.

Deze doelen zijn nog niet in beton gegoten. De doelen geven richting aan de gebiedsprocessen in de provincies. Het kabinet werkt daarnaast ook nog aan doelen voor de reductie van de NOx-uitstoot, waarvoor de sectoren mobiliteit, industrie en bouw met name verantwoordelijk zijn.

De doelen kunnen nog worden aangepast aan de hand van nieuwe inzichten, bijvoorbeeld vanuit de natuurdoelanalyses of vanwege de interactie met de natuur-, klimaat- en waterdoelstellingen. Ook de sectorale doelstellingen voor industrie en mobiliteit (NOx) kunnen naar verwachting leiden tot een neerwaartse bijstelling van de regionale doelstellingen (NH3).

In veel gebieden zijn al gebiedsprocessen aan de gang. Hier bieden de richtinggevende doelen het benodigde kader voor de gebiedsplannenprogramma’s totdat definitieve doelen zijn vastgesteld.

Om de staat van de natuur te verbeteren en ruimte te geven aan economische activiteiten moet de stikstofuitstoot omlaag. Er zijn maatregelen voor de sectoren: landbouw, industrie, bouw en verkeer en vervoer. Bekijk het overzicht van de maatregelen per sectorDeze link opent in een nieuw tabblad.

Naast maatregelen om te komen tot stikstofreductie worden er ook maatregelen genomen om de staat van onze natuur op orde te krijgen. Denk hierbij aan een verhoging van beheervergoedingen of maatregelen om de basiskwaliteit van natuur te verbeteren. Kijk hier voor een compleet beeld van natuurherstelmaatregelen in Nederland.

De natuur versterken en het de kans geven zich te herstellen, daar moet de stikstofaanpak aan bijdragen. De natuur en waterkwaliteit staan onder druk en het klimaat verandert. Dat brengt schoon drinkwater, schone lucht en een gezonde bodem in gevaar en daarmee ook ons voedsel en de basis van onze economie. Een nieuwe balans tussen wat de natuur kan dragen en wat we als samenleving van de natuur kunnen vragen is nodig. De bescherming van de natuur is opgenomen als doel in de Europese Vogel- en Habitatrichtlijn en in de Omgevingswet (Ow). Op 1 juli 2021 zijn deze artikelen van de Wet stikstofreductie en natuurverbetering toegevoegd aan de WnbDeze link opent in een nieuw tabblad.

Programma Stikstofreductie en Natuurverbetering (Psn)

Het Programma Stikstofreductie en Natuurverbetering moet ervoor moet zorgen dat de stikstofreductiedoelen worden behaald. Het behalen van die doelen helpt om de staat van onze natuur op orde te brengen. Het programma zorgt voor:

• Maatregelen om de natuur te versterken
• Het opstellen van gebiedsplannen die deze maatregelen bevatten
• Monitoring van de uitvoering en effectiviteit van deze maatregelen
• Herziening van de maatregelen als de effectiviteit groter of kleiner is dan verwacht, ook wel bijsturing genoemd.
• Het Programma Stikstofreductie en Natuurverbetering lag van 25 mei tot en met 5 juli 2022 ter inzage en wordt naar verwachting in het najaar van 2022 vastgesteld.

NPLG: water, klimaat, stikstof & natuur

Naast de opgaves voor stikstof en natuur, liggen er ook opgaves op het terrein van water en klimaat. In het Nationaal Programma Landelijk Gebied (NPLG) worden maatregelen voor natuur, water en klimaat slim gecombineerd met stikstofmaatregelen uit het programma Stikstofreductie en Natuurverbetering in een integrale aanpak. Dit programma voorziet dat het gebiedsplan uit het Psn onderdeel zal uitmaken van de integrale NPLG-gebiedsprogramma’s.

Gebiedsgerichte aanpak

Provincies werken samen met gemeenten, waterschappen, ondernemers en terreinbeheerders en kijken wat er nodig is op lokaal niveau om de landelijke doelen te behalen. Lees meer over de gebiedsgerichte aanpak.

Het Psn en het NPLG tezamen vormen een integrale aanpak. Deze aanpak is de opvolging van het Programma Aanpak Stikstof (PAS), dat eind mei 2019 door de Raad van State ongeldig werd verklaard.

Tijdens het PAS rapporteerde het RIVM jaarlijks over de uitstoot van stikstof en de neerslag daarvan in Nederlandse Natura 2000-gebieden. Zie de laatste PAS Monitoringsrapportage Stikstof 2018Deze link opent in een nieuw tabbladPAS Landelijke Monitoringsrapportage Natuur 2018Deze link opent in een nieuw tabblad over de situatie tot en met 2017.

Tijdens het PAS rapporteerde BIJ12 jaarlijks over de PAS veldbezoeken. Resultaten van de natuurmonitoring zijn verwerkt in de Landelijke monitoringsrapportage Natuur. De laatste Landelijke monitoringsrapportage Natuur 2019 vindt u op de pagina PAS-monitoringsrapportagesDeze link opent in een nieuw tabblad.

NB. Voor het onderdeel uitvoering herstelmaatregelen is er inmiddels een nieuwe Rapportage voortgang uitvoering herstelmaatregelen 2019.

Met de uitvoering van herstelmaatregelen wordt een proces van ecologisch herstel gestart. Om de (beoogde) effecten van de herstelmaatregelen te kunnen volgen, is een aanpak met ‘procesindicatoren’ uitgewerkt. Resultaten van deze monitoring zijn verwerkt in de Landelijke monitoringsrapportage Natuur 2019, te vinden op de pagina PAS-monitoringsrapportagesDeze link opent in een nieuw tabblad.

In 2018 waren veel van de maatregelen nog te kort geleden afgerond om een zinvolle beoordeling met procesindicatoren te kunnen uitvoeren. Van de procesindicatoren zijn er in 2018 dan ook slechts vijftien daadwerkelijk beoordeeld. Deze blijken te werken zoals verwacht.

NB. Voor het onderdeel uitvoering herstelmaatregelen is er inmiddels een nieuwe Rapportage voortgang uitvoering herstelmaatregelen 2019.

In het PAS waren 1847 herstelmaatregelen vastgesteld die voor juli 2021 moeten zijn uitgevoerd. Hiervan zijn op de laatste peildatum 31 maart 2019 (vlak voor de PAS-uitspraak van 29 mei 2019) 516 maatregelen afgerond. Zie de resultaten in de laatste Rapportage voortgang uitvoering herstelmaatregelen 2019Deze link opent in een nieuw tabblad 2019 op de pagina PAS-monitoringsrapportages.

In oudere documenten kunnen andere aantallen herstelmaatregelen staan. Doordat een deel van de herstelmaatregelen anders is ingedeeld (gebundeld en/of gesplitst) en andere herstelmaatregelen zijn gewijzigd, zijn de aantallen gewijzigd.

Hier vindt u een beknopt overzicht van de monitoring.